COVID-19 (Coronavirus ziekte 2019)

Geschreven door Oyinka Adeogun, M.D. – Family Medicine / Lifestyle Medicine en Mark Sandoval, M.D. – Emergency Medicine / Lifestyle Medicine

Met toestemming vertaald naar het Nederlands.

Origineel artikel: http://www.ucheepines.org/covid19/

Basisinformatie

COVID-19 (“Coronavirus Disease 2019”) is een ziekte die wordt veroorzaakt door een nieuw coronavirus, het ernstige acute respiratoire syndroom coronavirus 2 (SARS-CoV-2, voorheen 2019-nCoV). Het virus werd voor het eerst geïdentificeerd bij een uitbraak van ademhalingsziektegevallen in de stad Wuhan, in de provincie Hubei, China. Het werd op 31 december 2019 gemeld aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Op 30 januari 2020 werd de uitbraak uitgeroepen tot een internationale noodsituatie voor de volksgezondheid. Op 11 maart 2020 heeft de WHO COVID-19 gekarakteriseerd als een pandemie.[1]

Het virus wordt verspreid van persoon tot persoon, voornamelijk via ademhalingsdruppels tussen personen die zich binnen een afstand van ongeveer 1,80 meter van elkaar bevinden, en door contact met geïnfecteerde oppervlakken of voorwerpen. Mensen zijn het meest besmettelijk als ze ziek zijn, maar verspreiding van het virus is ook mogelijk voordat mensen symptomen vertonen. Het virus dat COVID-19 veroorzaakt verspreidt zich gemakkelijk, is zeer besmettelijk, en blijft aanwezig in een gemeenschap. Dit betekent dat mensen besmet zijn geraakt met het virus in een bepaalde plek, en sommigen niet zeker weten hoe of waar ze geïnfecteerd zijn geraakt.[2]

De symptomen kunnen 2 tot 14 dagen na de blootstelling aan het virus verschijnen en kunnen bestaan uit onder andere koorts, hoest en kortademigheid. [3] Andere symptomen zijn onder meer vermoeidheid, het ophoesten van slijm, spier- of gewrichtspijn, keelpijn, hoofdpijn en rillingen.[4]

Na een analyse van bijna 45.000 gevallen van COVID-19 in China werd vastgesteld dat 80,9% van de geïdentificeerde gevallen van milde aard waren, 13,8% van de geïdentificeerde gevallen ernstig en 4,7% van de geïdentificeerde gevallen kritiek.[5] Ongeveer 2,3% van de personen die met COVID-19 werden geïdentificeerd, stierven als gevolg van de infectie.[6] Deze getallen houden geen rekening met degenen die het virus hebben opgelopen maar er niet voor werden getest omdat het om milde gevallen ging. Dit betekent dat er een groter aantal milde gevallen, en een kleiner aantal gevallen met ernstige en kritische infecties kunnen zijn dan wat weergegeven is in deze aantallen. Ouderen en mensen met andere ziekten zoals hartziekten, diabetes en longziekten lopen een groter risico op ernstige complicaties.[7]

Van de personen die als kritieke gevallen gezien worden, stierf 49% aan de infectie. Van mensen met reeds een vastgestelde ziekte stierf 10,5% van mensen met hart- en vaatziekten aan de COVID-19 infectie; 7,3% diabetes patiënten; 6,3% met chronische longziekten; 6% met hypertensie (verhoogde bloeddruk); en 5,6% met kanker.[8] Gekeken naar de verschillende leeftijdsgroepen blijkt dat van de overledenen aan de COVID-19 infectie 14,8% boven de 80 jaar was, 8% tussen de 70-80 jaar, 3,6% tussen de 60-70 jaar, 1,3% tussen de 50-60 jaar, 0,4% tussen de 40-50 jaar, 0,2% tussen de 10-39 jaar en 0% onder de 10 jaar. [9]

Uit recente gegevens[10] blijkt dat van 4.226 gevallen in de VS, 38% van de mensen die met COVID-19 in het ziekenhuis zijn opgenomen, tussen 20 en 54 jaar oud was. En van de mensen die zich in kritieke toestand bevinden (opgenomen op een Intensive Care) was 12% tussen 20 en 44 jaar oud en 36% tussen 45 en 64 jaar. Minder dan 1% van de ziekenhuisopnames betrof patiënten van 19 jaar of jonger, en van die groep is er nog niemand overleden. Maar er zijn nog geen gegevens die tonen of deze personen al dan niet bestaande onderliggende medische problemen hadden.

Is er ook goed nieuws? Ja! Het goede nieuws is dat (1) de meerderheid van de gevallen mild is; (2) hoe jonger je bent hoe minder kritisch de infectie is; (3) wanneer er gedacht wordt dat iemand COVID-19 heeft, zal hij/zij in quarantaine geplaatst wordt; en (4) dat er dingen zijn die je kunt doen om ernstige complicaties van de ziekte te voorkomen. Waarom is het goed nieuws dat je in quarantaine geplaatst kan worden? Deze maatregel geeft aan dat het immuunsysteem in de meeste gevallen in staat is om de infectie succesvol aan te pakken.

Wat kun jij doen om te helpen in deze crisis?

Ten eerste erkennen we dat gezondheid een gevolg is van gehoorzaamheid aan Gods wetten (zowel morele als fysieke wetten – Exodus 15:26), en dat ziekte een gevolg is van zonde, wat  ongehoorzaamheid aan Gods wetten is (1 Johannes 3:4). We erkennen ook dat de kracht om werkelijk van ziekten te genezen van God komt. De volgende maatregelen die we zullen bespreken zijn manieren waarop we met God (en Zijn wetten) kunnen samenwerken, en dat doen we, niet vertrouwend op de maatregelen zelf, maar op de God die als Enige kan genezen. Het is van cruciaal belang dat we in de wijnstok (Christus) blijven en in een biddende, verbonden relatie met Hem blijven. Dat is onze ware bescherming en hoop. De methoden die hierna worden genoemd zijn eenvoudigweg onze manier om, door middel van handelingen, ons vertrouwen in God uit te drukken om onze beschermer en genezer te zijn. Lees Psalm 91 voor een grote bemoediging in deze moeilijke tijd.

Basisbeschermingsmaatregelen

  1. Was uw handen regelmatig met water en zeep of maak uw handen grondig schoon met een handdesinfectiemiddel op basis van alcohol. Dit doodt virussen die op uw handen kunnen zitten.
  2. Houd ten minste 1,80 meter afstand tussen uzelf en iedereen die hoest of niest. Als u te dichtbij komt, dan is er een kans dat u ademhalingsdruppels inademt die COVID-19 bevatten en daardoor besmet raakt.
  3. Raak uw ogen, neus en mond niet aan met uw handen. De handen raken veel oppervlakken aan en kunnen virussen oppikken. Als deze oppervlakken besmet zijn, dan wordt het virus overgebracht naar uw handen en vervolgens naar uw ogen, neus en mond en wordt u ziek.
  4. Bedek uw mond en neus met uw gebogen elleboog of een tissue als u hoest of niest, en gooi het gebruikte zakdoekje / de tissue dan onmiddellijk weg. Deze handeling beschermt de mensen dichtbij u tegen virussen als verkoudheid, griep en COVID-19.
  5. Als u koorts heeft, hoest, en/of moeite heeft met ademhalen, bel dan uw huisarts en volg de aanwijzingen op. Als u van tevoren belt, kan uw zorgverlener u snel naar de juiste zorginstelling leiden. Dit zal u beschermen en de verspreiding van virussen en andere infecties helpen voorkomen.
  6. Blijf op de hoogte van en volg het advies op van uw zorgverlener, uw nationale en lokale volksgezondheidsinstantie of uw werkgever over hoe u uzelf en anderen kunt beschermen tegen COVID-19. Nationale en lokale autoriteiten zullen de meest actuele informatie hebben over de aanwezigheid van COVID-19 in uw regio. Zij zijn het beste in staat om te adviseren over wat mensen in uw omgeving moeten doen om zichzelf te beschermen.[11]

Preventieve maatregelen

  1. Handhaaf een goede houding – gedachten, of ze nu positief of negatief zijn, hebben directe gevolgen voor ons immuunsysteem [12]. Mensen die gelukkig zijn, vreugdevol, zelfverzekerd, liefhebbend, medelevend, enz. zijn beter in staat om een infectie te weerstaan dan degenen die depressief zijn, onzeker, lijden aan schuldgevoelens, wraakzuchtig, en op zichzelf gericht. Een sterke relatie met God en vertrouwen in Zijn liefde heeft daarom een belangrijke invloed op ons immuunsysteem en de vatbaarheid voor infecties. Voor meer informatie over dit onderwerp, zie The Law of Life.
  2. Regelmatige beweging – hoe fitter je lichamelijk bent, hoe groter de kans dat je de ontwikkeling van een infectie kunt voorkomen en hoe beter je met de infectie om kunt gaan als je deze krijgt [13]. Begin meteen aan een sport- of bewegingsroutine, zodat u in een goede conditie bent voordat u aan het virus wordt blootgesteld.
  3. Volg een voedingspatroon dat je immuunsysteem versterkt – dit is een dieet dat voeding bevat die de immuunfunctie bevordert, dat voedingsmiddelen bevat met veel antioxidanten, en dat overtollige suikers, vetten en sterk bewerkte voedingsmiddelen vermijdt. Dit dieet bevordert de consumptie van fruit, groenten, peulvruchten, volle granen, noten/zaden, en kruiden, en vermijdt het gebruik van bewerkte koolhydraten, zoetmiddelen, kunstmatig voedsel, gebakken voedsel, dierlijke producten en bijproducten (het COVID-19 virus heeft 89% nucleotide identiteit met vleermuis SARS-achtige-CoVZXC21, en dus wordt gedacht dat het afkomstig is van vleermuizen[14]), en andere vetrijke voedingsmiddelen.).[15]
  4. Neem dagelijkse wisseldouches – wissel tijdens het douchen af met warm en koud water, beginnend met warm en eindigend met koud. De warme cyclus moet langer zijn dan de koude, en mag niet te krachtig zijn voor u of uw gezondheidstoestand. Na de contrastdouche moet u zich verkwikt en verfrist voelen. Als u een hartaandoening heeft, bejaard bent, of evenwichtsproblemen hebt, wees dan zeer mild in de verandering van de temperatuur tussen warm en koud (beperk het tot wat u goed kunt verdragen), en overweeg het gebruik van een douchestoel tijdens het douchen.
  5. Behoud een optimale vitamine D-niveau – door dagelijkse blootstelling aan zonlicht en door aan te vullen met vitamine D3 supplementen. Dit verbetert de immuunfunctie [16]. Het virus is gevoelig voor ultraviolette stralen van het zonlicht en hitte[17], dus laat zoveel mogelijk zonlicht binnen in alle ruimtes waar u zich bevindt.
  6. Kruiden/supplementen tegen infecties –
  • Amerikaanse ginseng [18] – te vermijden tijdens de zwangerschap, 200-400 mg tweemaal daags
  • Siberische ginseng [19] – onvoldoende bewijs om aan te bevelen voor kinderen of zwangeren, neem niet langer dan 2 maanden, 400 mg 3 keer per dag
  • Panax Ginseng [20] – (Aziatische Ginseng), gebruik niet langer dan 6 maanden, niet te gebruiken door kinderen en zwangeren, 200 mg per dag
  • Andrographis[21]- (Indiase Echinacea), te vermijden tijdens de zwangerschap, 200 mg per dag
  • Thuja[22] – (cederbladolie), te vermijden tijdens zwangerschap en borstvoeding, 18-36 mg 3 maal daags, gedurende 2 weken
  • Echinacea[23] – 800 mg 3 maal daags als preventie, tot 5 maal daags bij symptomen
  • Vlierbes[24] – alleen de rijpe vrucht gebruiken, dosering niet gespecificeerd
  • Umckaloabo[25] – (Afrikaanse geranium), onvoldoende informatie over gebruik tijdens zwangerschap/lactatie, dosering niet gespecificeerd
  • Zink[26] – preventie – ongeveer 20-25 mg per dag; behandeling – tot 75mg per dag gedurende minder dan 1 week
  • Probiotica[27] – ten minste 1 miljard CFU’s (kolonievormende eenheden) per dag. Hoe hoger de CFU’s en hoe meer bacteriesoorten, hoe beter. Neem niet voor onbepaalde tijd.
  • N-Acetyl Cysteïne (NAC) [28] – vermindert de symptomen van de griep, bevordert de productie van glutathion (een prominente antioxidant) in het lichaam. Het is te gebruiken tijdens zwangerschap, borstvoeding, en met kinderen, 600 mg tweemaal daags.
  1. Rust – mensen die goed uitgerust zijn, zijn beter in staat infecties te bestrijden of weerstand ertegen te bieden. Een van de complicaties van chronische slaaptekort is dat daardoor het immuunsysteem wordt onderdrukt[29], waardoor de vatbaarheid voor infecties toeneemt. Ga daarom vroeg naar bed en rust elke nacht minstens 7-9 uur.
  2. Zorg voor gezonde lucht – alle bekende gevallen waarin COVID-19 overgedragen is, zijn in besloten ruimtes geweest. Houd ramen open met een constante stroom van verse lucht door uw huis of werkruimte en breng veel tijd door in de buitenlucht.

Eerste behandeling bij symptomen

Als u zich niet lekker begint te voelen (keelpijn, hoofdpijn, lichaamspijn, koorts, rillingen, etc.), hebben we uit ervaring ontdekt dat de volgende behandelingen nuttig kunnen zijn om ziekte te kunnen afwenden als u deze vroeg genoeg behandelt:

  1. Neem een wisseldouche – wees een meer krachtdadig met 5-7 wisselingen van warm en koud water, terwijl u nog steeds de voorzorgsmaatregelen treft zoals hierboven vermeld.
  2. Neem een warm voetbad – verwarm het water tot een temperatuur dat u het nog net kunt verdragen (maximaal 39,4 °C als u diabetes heeft of problemen met de bloedsomloop in uw benen, en vermijd deze behandeling volledig als u een nieuw bloedstolsel in uw benen heeft, een zeer slechte bloedsomloop heeft, of open wonden aan uw voeten/benen) en wikkel uzelf in een deken terwijl uw voeten in het warme water zijn. Houd het water op temperatuur tijdens de 20-30 minuten durende behandeling. Drink regelmatig water tijdens de behandeling.
  3. Neem een warm bad – neem een warm bad, houd uw hoofd koel met een washandje en ijswater en zorg ervoor dat u gaat zweten (neem ongeveer 20 minuten de tijd hiervoor). Als u gezondheidsproblemen hebt die het moeilijk of gevaarlijk voor u maken om te rennen of te joggen, doe deze behandeling dan niet, omdat dit het hart laat pompen zoals bij het joggen.

Onze ervaring is dat deze behandelingen kunnen helpen om de verergering van de symptomen te verminderen als u ze direct na het begin van de symptomen uitvoert. Ga na elk van deze behandelingen een uurtje rusten in bed onder de dekens en blijf water drinken terwijl u zweet.

Als de symptomen aanhouden of verergeren

Er zijn eenvoudige dingen die je kunt doen om de symptomen die je hebt te helpen verlichten en de periode van ziekte of eventuele complicaties te verkorten.

  1. Rust: een belangrijk onderdeel van de succesvolle behandeling van patiënten tijdens de Spaanse grieppandemie was de vroege toepassing van de totale bedrust. Zodra een persoon ziek werd, werd hij/zij geïsoleerd, op bed gelegd en bleef hij/zij op bed liggen tot 2-3 dagen nadat de koorts was verdwenen. Degenen die zich aan dit plan hielden, hadden minder kans om een longontsteking te krijgen als complicatie van de Spaanse griep en hadden een grotere overlevingskans.[30]
  2. Toepassingen met warm en koud: Warm en koude kompressen (zie https://www.ucheepines.org/fomentations/ voor meer informatie) op de borst tegelijkertijd met een warm voetbad waren een vast onderdeel van de succesvolle behandeling van de Spaanse griep in de grieppandemie van 1918/1919 [31]. Plaats een verwarmingskussen bij de bovenrug. Gebruik vervolgens natte doeken (bijvoorbeeld ‘fomentation pads’, natte handdoeken, hydrocollator, vochtig verwarmingskussen, etc.) die heet zijn, maar niet brandend heet, beschermd door een droge handdoek, en leg ze over de borst gedurende 3-5 minuten. Wrijf de borst vervolgens 30 seconden in met ijswater (met een washandje of handdoek). Wissel af tussen de warme en koude toepassingen gedurende 5-7 wisselingen tijdens één behandeling. De hele tijd houd je de verwarmingspad op de bovenrug en de voeten in een bassin met warm water dat groot genoeg is dat beide voeten tot aan de enkels in het water zitten (zie https://www.ucheepines.org/hot-foot-bath/ voor meer informatie). Herhaal dit 1-3 keer per dag indien nodig.
  3. Geef patiënten voldoende water of vloeistoffen tegen uitdroging om te drinken tijdens de ziekte en de behandelingen, omdat ze waarschijnlijk zullen zweten en hierdoor extra vocht zullen verliezen. Ze moeten goed gehydrateerd blijven tijdens hun ziekte.
  4. Door te zweten kunnen veel zouten, medicijnen, gifstoffen en zelfs sommige virussen geëlimineerd worden [32]. Wees er zeker van dat je genoeg water drinkt. Het zweten kan gedaan worden in een badkuip met warm water. Wees er zeker van dat uw hoofd koel blijft, anders kunt u zich na afloop van de behandeling zwak en duizelig voelen.
  5. Ui kompres: In onze ervaring met de behandeling van luchtweginfecties hebben we ontdekt dat uienkompressen nuttig zijn bij het verminderen van de hoest- en slijmproductie in gevallen van infecties van de lagere luchtwegen. Meng een halve middelgrote ui in een blender met net genoeg water om er een smeersel van te maken. Spreid het uit op een keukenpapier alsof het mengsel  broodbeleg zou zijn en het keukenpapier het brood, en vouw het dicht. Je hebt dus een keukenpapier aan de buitenkant met de ui aan de binnenkant. Leg het op de borst en wikkel het vervolgens in met plastic folie en zet het vast. Bedek het met een strak t-shirt en vervolgens met een flanellen of dikke trui en laat het een nacht op je lichaam. In de ochtend verwijderen en wassen.
  6. Natuurlijke penicilline (antibiotica): Een andere behandeling die we nuttig hebben gevonden is wat we natuurlijke penicilline noemen. Meng 1 sinaasappel, 1 grapefruit, 2 citroenen, 3 teentjes knoflook en een halve grote ui in een blender met net genoeg water om het te kunnen blenderen. Voeg 3 druppels pepermuntolie toe en meng deze er doorheen. Drink 1 kop verspreid over de dag.
  7. Als uw klachten blijven verergeren, neem dan contact op met uw plaatselijke gezondheidszorginstelling, licht hen in over uw situatie en volg hun aanwijzingen op.

Herstelfase

Wanneer uw gezondheid begint te verbeteren (geen koorts meer, de symptomen gaan weg, etc.), zorg er dan voor dat u niet te snel actief wordt. Wij raden u het volgende aan:

  1. Rust – ga verder met bedrust gedurende 2-3 dagen nadat u voor het laatst koorts had, of voor evenveel dagen als dat u koorts had. U wilt er zeker van zijn dat u goed herstelt en geen longontsteking oploopt, zoals het geval was bij een aantal van de patiënten van de Spaanse grieppandemie. En nadat je weer helemaal gezond bent, zorg ervoor dat je elke dag op tijd naar bed gaat.
  2. Wisseldouche – ga verder met dagelijkse contrastdouches (3-5 keer wisselen tijdens elke douche).
  3. Beperk de hoeveelheid werk die u doet wanneer u moe, zwak of vermoeid bent. Ook hier wilt u secundaire infecties of andere complicaties vermijden door niet te snel te actief te worden.
  4. Breng veel tijd buiten door in de frisse lucht en in de zon, maar met de juiste kleding voor het klimaat (bedek uw romp, schouders, armen en benen gelijkmatig en voldoende om afkoeling te voorkomen).
  5. Blijf in een vrolijke gemoedstoestand. De impact van uw gedachten en houding op ziekte is groot, dus houd die vrolijke stemming in stand.

Samenvatting

Het is ons gebed dat het goed met u gaat in deze pandemie en dat u de wereld laat zien dat de gezondheidsboodschap die we al meer dan honderd jaar hebben, zelfs in pandemische situaties effectief is. Blijf geloven en vertrouwen op uw hemelse Vader en Zijn grote barmhartigheid, terwijl u tegelijkertijd met Hem samenwerkt om uzelf in de best mogelijke gezondheid te houden. Wees een bron van hulp en bemoediging voor uw buren en de gemeenschap waar u woont. Laten we als volk, onder Christus, de handen ineen slaan om deze noodsituatie in het geloof en de kracht van Jezus aan te pakken.

De bovenstaande informatie is niet bedoeld als vervanging voor professioneel medisch advies, diagnose of behandeling door uw reguliere arts. Als u zich zorgen maakt over uw gezondheid, moet u met uw persoonlijke arts overleggen om uw zorgen te bespreken.

Noot:

Een kleine groep patiënten met ernstige COVID-19 hebben een overproductie van ontstekingsstoffen[33]. Een studie over vlierbessen liet een toename zien in de productie van die ontstekingsstoffen[34] en een andere studie liet een afname zien van die ontstekingsstoffen met het gebruik van vlierbes.

Sommigen zijn bezorgd dat als vlierbes wordt gebruikt in de context van COVID-19 het de resultaten van mensen met een ernstige ziekte of overproductie van ontstekingsremmende stoffen zou kunnen verergeren.

Hiermee moet rekening worden gehouden bij het overwegen van het gebruik van vlierbes bij de preventie van virusziekten.

Video’s (in het Engels) horend bij dit artikel:

Nuttige links:

Bronnen:

  1. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/events-as-they-happen
  2. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/transmission.html
  3. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html
  4. https://ourworldindata.org/coronavirus
  5. http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51
  6. https://ourworldindata.org/coronavirus
  7. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/high-risk-complications.html
  8. https://www.marketwatch.com/story/coronavirus-fatality-rates-vary-wildly-depending-on-age-gender-and-medical-history-some-patients-fare-much-worse-than-others-2020-02-26
  9. https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-age-sex-demographics/
  10. Mundell EJ. Nearly 40% of Hospitalizations in U.S. COVID-19 Cases Involve Adults Under 55. https://www.usnews.com/news/health-news/articles/2020-03-19/nearly-40-37-of-hospitalizations-in-us-covid-19-cases-involve-adults-under-55 Accessed March 24, 2019.
  11. Coronavirus disease 2019. (2020, March 02). Retrieved from WHO website: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
  12. Rosenkranz, M.A. et. al.  Affective style and in vivo immune response: Neurobehavioral mechanisms. Proc Natl Acad Sci U S A. 2003 Sep 16;100(19):11148-52.
  13. Campbell JP, Turner TE. Debunking the Myth of Exercise-Induced Immune Suppression: Redefining the Impact of Exercise on Immunological Health Across the Lifespan. Front Immunol. 2018; 9: 648.
  14. Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, et al. Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19) [Updated 2020 Mar 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554776/
  15. Percival SS. Nutrition and Immunity: Balancing Diet and Immune Function. Nutrition Today. 2011; 46: 12-17.
  16. Preiti B, et. al. Vitamin D and Immune Function. Nutrients 2013, 5(7), 2502-2521.
  17. Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, et al. Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19) [Updated 2020 Mar 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554776/
  18. Predy GN, et al. Efficacy of an extract of North American ginseng containing poly-furanosyl-pyranosyl-saccharides for preventing upper respiratory tract infections: a randomized controlled trial. CMAJ. 2005 Oct 25;173(9):1043-8.
  19. Poolsup N, Suthisisang C, Prathanturarug S, et al. Andrographis paniculata in the symptomatic treatment of uncomplicated upper respiratory tract infection: systematic review of randomized controlled trials. J Clin Pharm Ther 2004;29:37-45.
  20. 589 Scaglione F, Cattaneo G, Alessandria M, Cogo R. Efficacy and safety of the standardized Ginseng extract G115 for potentiating vaccination against the influenza syndrome and protection against the common cold. Drugs Exp Clin Res 1996;22:65-72.
  21. Poolsup N, Suthisisang C, Prathanturarug S, et al. Andrographis paniculata in the symptomatic treatment of uncomplicated upper respiratory tract infection: systematic review of randomized controlled trials. J Clin Pharm Ther 2004;29:37-45.
  22. Henneicke-von Zepelin H, Hentschel C, Schnitker J, et al. Efficacy and safety of a fixed combination phytomedicine in the treatment of the common cold (acute viral respiratory tract infection): results of a randomised, double blind, placebo-controlled, multicentre study. Curr Med Res Opin 1999;15:214-27.
  23. Schoop R, Klein P, Suter A, Johnston SL. Echinacea in the prevention of induced rhinovirus colds: a meta-analysis. Clin Ther 2006;28:174-83.
  24. Zakay-Rones Z, Thom E, Wollan T, Wadstein J. Randomized study of the efficacy and safety of oral elderberry extract in the treatment of influenza A and B virus infections. J Int Med Res 2004;32:132-40.
  25. Timmer A, Günther J, Motschall E, Rücker G, Antes G, Kern WV. Pelargonium sidoides extract for treating acute respiratory tract infections. Cochrane Database Syst Rev 2013;(10):CD006323.
  26. Hemilä H, Petrus EJ, Fitzgerald JT, Prasad A. Zinc acetate lozenges for treating the common cold: an individual patient data meta-analysis. Br J Clin Pharmacol. 2016 Jul 5.
  27. Hao Q, Dong BR, Wu T. Probiotics for preventing acute upper respiratory tract infections. Cochrane Database Syst Rev 2015;(2):CD006895.
  28. De Flora S, Grassi C, Carati L. Attenuation of influenza-like symptomatology and improvement of cell-mediated immunity with long-term N-acetylcysteine treatment. Eur Respir J. 1997 Jul;10(7):1535-41.
  29. Maurovich-Horvat E.1, Pollmächer T.2, Šonka K. The Effects of Sleep and Sleep Deprivation on Metabolic, Endocrine and Immune Parameter. Prague Medical Report / Vol. 109 (2008) No. 4, p. 275–28. Accessed 03/14/2020.
  30. Elliott LE. The Value of Sanitarium Treatment in Respiratory Diseases. Life & Health. 1919 May 1; 34(5):103-4.
  31. Elliott LE. The Value of Sanitarium Treatment in Respiratory Diseases. Life & Health. 1919 May 1; 34(5):103-4.
  32. Ding Y, et al. Organ distribution of severe acute respiratory syndrome (SARS) associated coronavirus (SARS-CoV) in SARS patients: implications for pathogenesis and virus transmission pathways. J Pathol. 2004 Jun;203(2):622-30.
  33. Mehta P, McAuley D F, Brown M, Sanchez E, Tattersall R S, Manson J J, et al. COVID-19: consider cytokine storm syndromes and immunosuppression. The Lancet. March 28, 2020; 395(10229):1033-4. DOI: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30628-0
  34. Barak V, Halperin T, Kalickman I. The effect of sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines: I. Inflammatory cytokines. Eur Cytokine Netw. 2001 Apr-Jun; 12(2):290-6